XIX-wieczna zastawka na Miedziance przy ul. Strumykowej. Młyńska zastawka. Służyła przez niemal 100 lat - na 50 całkowicie zapomniana teraz jest ciekawostką
Choć skromnym to jednak zabytkiem techniki jest zastawka rzeczna, przy ul. Strumykowej w Bogatyni. Znajdująca się tuż przy domu pod numerem 1., jest tym bardziej warta obejrzenia, że podobnych instalacji w miasteczku pozostało niewiele. Zastawki, śluzy, stawidła, przeprawy kolejowe wąskotorówki, a nawet unoszony mechanicznie Most Króla Jana, zostały zdewastowane. Przez polskich mieszkańców i siły natury - zwłaszcza ostatnią powódź z 7 sierpnia 2010 r.
Zastawka podnosiła lub obniżała poziom wody w Kiperze, zasilając w wodę młynówkę (fot. A. Lipin)
Żelazna zastawka w Dolnej Reichenau, podnoszona i opuszczana przez specjalny mechanizm z przekładnią zębatą, regulowała przepływ wody na Kiperze (Miedziance). Piętrzyła ją dla podniesienia stanu, w biegnącej równolegle na lewym brzegu, młynówki dostarczającej energię Dolnemu Młynowi położonemu ok. 500 m niżej.
Zastawkę wybudowano i wyposażono w urządzenia w latach 1860-76. Pracowała do chwili wybuchu II wojny światowej. Dziś, mimo że przez drugą połowę XX w. zaniedbana niszczała, jej stan techniczny przedstawia się całkiem przyzwoicie. Chciałoby się rzec - solidna niemiecka robota.
Tablica zamontowana przy mechanizmie zastawki wyjaśnia szczegóły jej powstania (fot. A. Lipin)
Fundatorami urządzenia byli Carl August Preibisch i Carl Gottlieb Rolle - dwaj znamienici przemysłowcy z Reichenau i filantropi. Zwłaszcza ten drugi musiał wybitnie miłować swą rodzinną miejscowość, bowiem z jego inicjatywy i funduszy Reichenau zyskała wiele instalacji i obiektów, spośród których niejeden służy do dziś. Trudno dziś się doszukać jego naśladowców.
Komu i jak służyła zastawka możemy się dowiedzieć z eleganckiej tablicy informacyjnej zamocowanej w lipcu 2008 r., kiedy odnowiono i zakonserwowano jej mechanizm. Niestety w tekst wkradł się błąd. Otóż czytamy na niej, że młyn, z którym współpracowała zastawka był pierwszym na terenie Dolnej Saksonii młynem parowym. Tymczasem Dolna Saksonia to kraj leżący 400 km na zachód od Bogatyni/Reichenau. Młyn oczywiście mógł być pierwszym parowym lecz na terenie Saksonii, bądź Górnych Łużyc.
Most łukowy z ozdobnymi kulami jako jeden z nielicznych przetrwał powódź w 2010 r. (fot. A. Lipin)
Odnowę zastawki przeprowadziło Gminne Przedsiębiorstwo Oczyszczania, które wówczas przeprowadzało remont pobliskiego mostu nad Miedzianką łączącego ulice Turowską i Dworską oraz układano nowe chodniki, regulowano studzienki ściekowe i urządzano tereny zielone. Most zaś zyskał wówczas ozdobne, kamienne kule. Ówczesny zarząd GPO uznał, że warto ciekawostkę hydrotechniczną zachować i przybliżyć mieszkańcom. Dzięki temu zarówno most jak i zastawka prezentują się dziś bardzo dobrze. Gdyby tylko wszystkie pamiątki z przeszłości bogatyńskiej miały takich opiekunów...
Dom szachulcowo-przysłupowy przy Strumykowej 1 planowało zakupić i odnowić po powodzi 2010 P-ZFST POGRANICZE. Szkoda, że do tego nie doszło - mieliby pod oknami gotowy eksponat muzealny... (fot. A. Lipin)
Warto się wybrać na spacer w ten zapomniany i ulegający ciągłej degradacji zakątek miasteczka. Okolica ul. Turowskiej i Strumykowej jest dzisiejszym północnym krańcem Bogatyni, lecz do czasu wielkiej rozbudowy odkrywki KWB Turów jeszcze przez ponad kilometr ciągnęła się gęsta zabudowa Nieder Reichenau (Dolnej Bogatyni).
Arkadiusz Lipin, GÓRY IZERSKIE (www.goryizerskie.pl)
Może znajdzie się w Bogatyni fundator nowej tablicy - bez drobnego błędu? Koszt ok. 100 zł (fot. A. Lipin)
Mechanizm zastawki wygląda na sprawny (fot. A. Lipin)
Widoczny w murze brzegowym koryta rzecznego element oporowy zastawki (fot. A. Lipin)
Zabudowania ulicy Turowskiej - widok w dół rzeki (fot. A. Lipin)
